تور کاخ گلستان با ودا۲۴

روایت یک روز خاطره‌انگیز با راهنمایی فرهاد رفیع‌زاده

یک روز به‌یادماندنی را در تور کاخ گلستان کنار شما گذراندیم؛ روزی که با روایت‌های دقیق و شیرین، لایه‌های پنهان تاریخ قاجار برایمان زنده کرد. این گزارش، خلاصه‌ای از تجربه تور، به‌همراه عکس‌ها و نکات کاربردی برای برنامه‌ریزی بازدید شماست.

مروری بر تاریخچه ی کاخ گلستان

کاخ گلستان یا قصر گلستان نام بخشی از محوطه‌ای تاریخی در تهران است که بعدها با عنوان «ارگ سلطنتی تهران» شناخته می‌شد. این نام برگرفته از تالاری در محدودهٔ کاخ گلستان فعلی و متعلق به عهد فتحعلی‌شاه قاجار بود که در دورهٔ ناصرالدین‌شاه با عنوان «عمارات مبارکه گلستان» رواج پیدا کرد و در عهد مظفرالدین‌شاه با نام قصر گلستان و به شیوه‌ای رسمی مورد استفاده قرار گرفت. پیشینهٔ این کاخ به پیش از دورهٔ قاجار برمی‌گردد. از دورهٔ زندیه نخستین شالودهٔ کاخ گلستان در تهران پی‌ریزی گردید. کاخ گلستان در تیر ۱۳۹۲ (ژوئیه ۲۰۱۳) در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت گردید.

کاخ گلستان نیز مانند تمامی خانه‌های سنتی ایران بعد از مدتی که از بنیان آن گذشت، بر پایه دو بخش بیرونی و اندرونی شکل گرفته و برای ورود به آن‌ها سردرها و کانال‌های ارتباطی تعبیه گردیده بود که دسترسی به آن بخش‌ها را ممکن می‌ساخت. بخش اندرونی (تا حدودی در مکان فعلی وزارت دارایی) در جبههٔ شمالی، در زمان توسعهٔ آن مشتمل بر حیاطی بزرگ با عمارت خوابگاه شاهی در میانهٔ آن و منازل کوچک و بزرگ در اطراف آن بود. بخش بیرونی کاخ گلستان خود نیز توسط بنایی کم‌عرض و از شمال به جنوب به دو قسمت تقسیم شده بود:

• دارالحکومه یا دیوان‌خانه که باغی مستطیل شکل بود (شامل ایوان تخت مرمر و عرصهٔ روبرو و احتمالاً پشت آن)
• باغی مربع شکل که همان باغ گلستان است.

فصل مشترک و کانال ارتباطی عرصه‌های بیرونی و اندرونی منزلگاه سلطنتی، بنایی با حیاط مرکزی به نام خلوتخانهٔ کریمخانی بود که نقش هشتی را بین این فضاها ایفا می‌کرده‌است و مخاطب را از طریق دالان‌هایی به اندرون و دو فضای بیرونی دارالحکومه و باغ گلستان هدایت می‌نمود.

باغ گلستان در حقیقت بیرونی محل سکونت شاه و فضاهای اندرون محسوب می‌گردید و عملکرد آن با حیاط تخت مرمر یا دارالحکومه مغایر بود. دارالحکومه یا ایوان تخت مرمر نیز مقر به تخت نشستن شاه و برگزاری مراسم عام و محل حکومت بود. حال آنکه فضای باغ گلستان بیرونی اندرون شاهی بوده و به ملاقات‌های خصوصی‌تر وی پاسخ می‌گفت و گاه اهل اندرون را نیز به خود راه می‌داد. سلام‌های نوروزی و اعیاد مذهبی یکبار با شرکت خواص و شاهزادگان در این باغ و سپس مراسم عام آن در دیوانخانهٔ تخت مرمر برگزار می‌گردید.

چرا کاخ گلستان مقصدی متفاوت است؟

• ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو؛ پیوندی از باغ ایرانی و هنر قاجاری.
• کاشی‌کاری‌های هفت‌رنگ، آینه‌کاری‌های خیره‌کننده و تالارهایی که روایتگر تشریفات دربار هستند.
• قاب‌های عکاسی بی‌پایان؛ از حوض‌ها و رواق‌ها تا عمارت شمس‌العماره.

روایت تور ودا۲۴ — از حیاط تا شمس‌العماره

برنامه تور ما با معرفی تاریخچه مجموعه آغاز شد؛ سپس در حیاط و ایوان‌ها، کنار تخت مرمر ایستادیم و درباره نقش آن در

آیین‌های تشریفاتی شنیدیم. در ادامه، وارد تالارها شدیم و از نزدیک بازی نور و انعکاس را در آینه‌کاری‌ها دیدیم. پایان تور، کنار شمس‌العماره بود؛ بنایی که نماد آرزوی دیدن شهر از «برج بلند» در روزگار ناصرالدین‌شاه است.

 شمس‌العماره؛ برج مدرن قاجار بخشی از جذابیت های تور کاخ گلستان

در این قاب، خطوط عمودی و برجک‌ها نگاه را به سوی آسمان می‌کشند و حس بلندپروازی معماری قاجار را القا می‌کنند. بهترین ترکیب‌بندی زمانی است که سهم آسمان حدود یک‌سوم باشد تا وزن بصری بنا غالب بماند. اگر نور صبحگاهی یا عصرگاهی را انتخاب کنید، بافت آجری و کاشی‌ها عمق بیشتری پیدا می‌کند.

 کاشی‌کاری هفت‌رنگ؛ امضای قاجار

حضور رنگ‌های لاجوردی، فیروزه‌ای و زرد در کنار نقوش گل‌وبوته و پرندگان، روایت‌گر ذوق تصویرسازی درباری است. برای ثبت دقیق جزئیات، به فاصله کانونی نرمال یا تله کوتاه فکر کنید تا اعوجاج پرسپکتیو کاهش یابد. نور نرم سایه‌دار، کنتراست خوشایندی می‌سازد.

 تالار آینه؛ شکوه انعکاس‌ها در تور کاخ گلستان

تالارهای داخلی با انعکاس‌های چندلایه، چالشی برای نورسنجی هستند. در این قاب، یک گام نوردهی کمتر (−۱ EV) مانع سوختن هایلایت‌ها می‌شود. زاویه ۴۵ درجه نسبت به دیوار آینه‌کاری شده، عمق فضایی بیشتری خلق می‌کند.

 تخت مرمر؛ روایت تشریفات

ظرافت حجاری روی مرمر و تناسبات ستون‌های مارپیچ، بهترین موضوع برای نمای نزدیک است. انتخاب دیافراگم‌های میانی (f/5.6–f/8) جزئیات را شارپ نگه می‌دارد. توجه به خطوط هدایت‌گر ایوان به سمت تخت، داستان قاب را کامل می‌کند.

نکات کاربردی بازدید

• مدت زمان: حدود ۲.۵ تا ۳ ساعت.
• بهترین زمان: صبح‌های بهار و پاییز برای نور بهتر و ازدحام کمتر.
• لباس و کفش: راحت و مناسب راه‌رفتن در فضاهای سنگفرش.
• عکاسی: در برخی تالارها فقط بدون فلش مجاز است.
• دسترسی: نزدیک‌ترین ایستگاه مترو «۱۵ خرداد» است.