وبلاگ
بیماری هاری | علل، علائم و راه‌های تشخیص و درمان
احتمالا شما هم با شنیدن کلمه هاری یک حیوان عصبانی با دهان کف آلود را در ذهن خود تصور می‌کنید. زیرا همانگونه که می‌دانید برخورد با یک حیوان آلوده می‌تواند منجر به یک وضعیت دردناک و خطرناک شود. این شرایط خطرناک تحت عنوان بیماری هاری شناخته می‌شود، یک عفونت ویروسی کشنده که سیستم عصبی مرکزی را هدف قرار می‌دهد و در صورت بروز علائم، تقریباً همیشه منجر به مرگ می‌شود. این بیماری نه تنها برای انسان، بلکه برای حیوانات خانگی و وحشی نیز یک تهدید جدی به شمار می‌رود.
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، سالانه تا ۵۹۰۰۰ نفر در سراسر جهان بر اثر هاری جان خود را از دست می‌دهند که ۹۹ درصد این افراد نیز معمولا توسط سگ دچار گاز گرفتگی شده‌اند. با این حال، در دسترس بودن واکسن برای حیوان و انسان باعث کاهش شدید موارد ابتلا در بسیاری از نقاط جهان شده است. هاری توسط ویروسی از خانواده رابدوویریده ایجاد می‌شود که پس از ورود به بدن از طریق بزاق حیوان آلوده (معمولاً از راه گزش یا خراش)، به سمت اعصاب حرکت کرده و با رسیدن به مغز، باعث التهاب شدید و بروز علائم مرگبار می‌شود. سگ‌های خانگی، گربه‌ها، و حیوانات وحشی مانند راسوها، راکون‌ها و خفاش‌ها می‌توانند این ویروس را به انسان منتقل کنند. کلید مبارزه با این ویروس، اقدام فوری پس از تماس با حیوان مشکوک و پیشگیری از هاری است.
علائم هاری در انسان
در بیماری هاری به دوره بین گاز گرفتگی و شروع علائم، دوره کمون یا نهفتگی گفته می‌شود. معمولاً ۴ تا ۱۲ هفته طول می‌کشد تا پس از آلوده شدن فرد، علائم هاری در او ظاهر شود. با این حال، دوره کمون می‌تواند از کمتر از یک هفته تا بیش از یک سال متغیر باشد. این دوره به عواملی مانند محل گزش (نزدیکی به مغز)، شدت زخم و میزان ویروس وارد شده به بدن بستگی دارد.
شروع اولیه هاری با علائمی غیراختصاصی و شبیه آنفولانزا آغاز می‌شود، از جمله:
- تب و لرز
- خستگی و ضعف عضلانی
- سردرد و بدن درد
- کاهش اشتها و حالت تهوع
- احساس سوزش، خارش یا مور مور شدن در محل گاز گرفتگی
با پیشرفت ویروس و حمله به سیستم عصبی مرکزی، دو نوع اصلی از بیماری هاری بروز می‌کند:
۱) هاری خشمگین (Furious Rabies)
این شکل از بیماری که حدود ۸۰٪ موارد را شامل می‌شود، با افزایش تحریک‌پذیری و رفتارهای پرخاشگرانه مشخص می‌شود. افراد مبتلا ممکن است رفتارهای نامنظمی از خود بروز دهند. علائم هاری خشمگین عبارتند از:
- بی‌خوابی و اضطراب شدید
- گیجی، توهم و هذیان
- هیجان کنترل‌نشده و پرخاشگری
- ترشح زیاد بزاق و کف‌آلود شدن دهان
- مشکلات بلع که منجر به ترس از آب (هیدروفوبیا) می‌شود
- ترس از جریان هوا (آئروفوبیا)
۲) هاری ساکت یا فلجی (Paralytic Rabies)
این نوع هاری که حدود ۲۰ درصد موارد را تشکیل می‌دهد، دوره طولانی‌تری دارد اما به همان اندازه کشنده است. در این حالت، عضلات فرد به تدریج از محل گزش شروع به فلج شدن می‌کنند. این فلج به آرامی در سراسر بدن گسترش یافته و در نهایت منجر به کما و مرگ بیمار به دلیل نارسایی تنفسی می‌شود.
| ویژگی | هاری خشمگین | هاری ساکت (فلجی) |
|---|---|---|
| شیوع | ~۸۰٪ موارد | ~۲۰٪ موارد |
| علائم اصلی | پرخاشگری، بی‌قراری، ترس از آب و هوا | فلج تدریجی، ضعف عضلانی، کما |
| طول دوره بیماری | کوتاه‌تر | طولانی‌تر |
افراد چگونه به بیماری هاری مبتلا می‌شوند؟
حیوانات مبتلا به هاری، ویروس این بیماری را از طریق بزاق خود به سایر حیوانات و انسان منتقل می‌کنند. اصلی‌ترین راه انتقال، گاز گرفتن است، اما هرگونه تماس بزاق آلوده با زخم باز، خراشیدگی یا غشاهای مخاطی (چشم، بینی و دهان) نیز می‌تواند باعث انتقال ویروس شود. انتقال ویروس از انسان به انسان بسیار نادر است، اما مواردی در پی پیوند اعضا از فرد آلوده گزارش شده است. در سطح جهان، گاز گرفتگی توسط سگ‌های واکسینه نشده، شایع‌ترین علت ابتلا به بیماری هاری در انسان است.
پس از ورود ویروس به بدن، از طریق سلول‌های عصبی به سمت مغز و نخاع حرکت می‌کند. به همین دلیل، گزش یا خراش در نواحی سر و گردن به دلیل نزدیکی به سیستم عصبی مرکزی، خطرناک‌تر است و دوره کمون کوتاه‌تری دارد. اگر از ناحیه گردن دچار گازگرفتگی شدید، باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید. هنگامی که ویروس به مغز می‌رسد، به سرعت تکثیر شده و باعث التهاب شدید (انسفالیت) می‌شود که منجر به مرگ سریع فرد می‌گردد.
حیواناتی که می‌توانند هاری را منتقل کنند
تقریباً تمام پستانداران خونگرم می‌توانند به ویروس هاری آلوده شده و آن را منتقل کنند. حیوانات زیر منابع اصلی عفونت هاری در انسان هستند:
- حیوانات اهلی: سگ، گربه، گاو، اسب، بز و خرگوش.
- حیوانات وحشی: خفاش، راکون، راسو، روباه، گرگ، شغال و میمون.
در حالی که سگ‌ها مسئول اکثر موارد هاری در آسیا و آفریقا هستند، در قاره آمریکا خفاش‌ها به عنوان اصلی‌ترین منبع انتقال ویروس به انسان شناخته می‌شوند.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا به هاری هستند؟
اگرچه خطر ابتلا به هاری برای عموم مردم کم است، برخی شرایط و فعالیت‌ها می‌توانند این خطر را افزایش دهند:
- سفر به کشورهای در حال توسعه که هاری سگ‌ها در آنها شایع است. برای سفرهای خارجی، به ویژه سفرهای ماجراجویانه مانند سفر به تایلند، آگاهی از این خطرات ضروری است.
- زندگی در مناطق روستایی و در تماس بودن با حیوانات وحشی.
- فعالیت‌های شغلی مانند دامپزشکی، کار در پناهگاه حیوانات یا آزمایشگاه‌های تحقیقاتی ویروس هاری.
- فعالیت‌های تفریحی مانند کمپینگ مکرر یا غارنوردی که احتمال برخورد با حیوانات وحشی مثل خفاش را بالا می‌برد.
- کودکان زیر ۱۵ سال، به دلیل احتمال بیشتر بازی با حیوانات و عدم گزارش گزش، بیشتر در معرض خطر هستند.
تشخیص و درمان هاری: آیا هاری قابل درمان است؟
متأسفانه، پس از ظهور علائم هاری، هیچ درمان هاری مؤثری وجود ندارد و بیماری تقریباً همیشه کشنده است. به همین دلیل، تمام تمرکز بر روی پیشگیری از هاری پس از تماس با حیوان مشکوک است. اگر فردی بلافاصله پس از گزش توسط حیوان مشکوک به هاری، تحت درمان قرار گیرد، می‌توان از بروز بیماری جلوگیری کرد. این پروتکل درمانی که «پیشگیری پس از مواجهه» (PEP) نامیده می‌شود، شامل مراحل زیر است:
- شستشوی فوری و کامل زخم: این مهم‌ترین گام اولیه است. محل گزش باید به مدت حداقل ۱۵ دقیقه با آب و صابون فراوان شستشو داده شود. این کار می‌تواند به طور قابل توجهی میزان ویروس را در محل زخم کاهش دهد.
- تزریق ایمونوگلوبولین هاری (HRIG): این ماده حاوی آنتی‌بادی‌های آماده علیه ویروس هاری است که برای ایجاد ایمنی فوری در اطراف زخم تزریق می‌شود.
- تزریق واکسن هاری: یک دوره کامل واکسن هاری در چند نوبت (معمولاً در روزهای ۰، ۳، ۷ و ۱۴ پس از گزش) تزریق می‌شود تا سیستم ایمنی بدن را برای تولید آنتی‌بادی‌های خود تحریک کند.
اگر توسط حیوانی گزیده شده‌اید، بسیار مهم است که حیوان (در صورت امکان) تحت نظر قرار گیرد. اگر حیوان خانگی باشد و واکسینه شده باشد، معمولاً به مدت ۱۰ روز قرنطینه می‌شود. اگر علائمی از بیماری هاری نشان ندهد، نیازی به ادامه دوره کامل واکسیناسیون برای فرد گزیده شده نیست. اما اگر حیوان وحشی یا غیرقابل دسترس باشد، باید درمان کامل انجام شود.
پیشگیری از هاری: کلید مبارزه با یک بیماری کشنده
هاری یک بیماری کاملاً قابل پیشگیری است. اقدامات ساده‌ای وجود دارد که می‌توانید برای محافظت از خود، خانواده و حیوانات خانگی خود انجام دهید:
- واکسیناسیون حیوانات خانگی: مهم‌ترین و مؤثرترین راه پیشگیری از هاری، واکسیناسیون منظم سگ‌ها و گربه‌هاست.
- دوری از حیوانات وحشی: به کودکان خود بیاموزید که به حیوانات ناشناس و وحشی نزدیک نشوند و به آنها غذا ندهند.
- نظارت بر حیوانات خانگی: اجازه ندهید حیوانات خانگی‌تان در خارج از منزل بدون نظارت پرسه بزنند.
- گزارش حیوانات مشکوک: حیوانات ولگرد یا حیواناتی که رفتار غیرعادی دارند را به مراکز کنترل حیوانات محلی گزارش دهید.
- واکسیناسیون پیش از مواجهه: افرادی که در معرض خطر بالای ابتلا هستند باید قبل از مواجهه با ویروس، واکسن هاری دریافت کنند.
همچنین برای افرادی که قصد سفر حیوانات خانگی خود به خارج از کشور را دارند، رعایت قوانین بهداشتی و واکسیناسیون بسیار حیاتی است. خدماتی مانند پت تراول که توسط آژانس مسافرتی پت ودا24 ارائه می‌شود، می‌تواند شما را در تمامی مراحل از جمله ارسال سگ به دبی یا کارگو گربه به دبی راهنمایی کند. این شرکت‌ها همچنین در زمینه اخذ ویزا و مدارک لازم مانند گواهی سلامت و ویزای ژاپن به شما کمک می‌کنند.
سوالات متداول (FAQ)
۱. اگر توسط حیوان خانگی واکسینه شده گاز گرفته شوم، چه کاری باید انجام دهم؟
حتی اگر حیوان واکسینه باشد، باید فوراً زخم را با آب و صابون بشویید و با پزشک یا مرکز بهداشتی تماس بگیرید. آنها وضعیت واکسیناسیون حیوان را بررسی کرده و در مورد لزوم شروع درمان پیشگیرانه تصمیم‌گیری خواهند کرد.
۲. آیا هاری از طریق تماس با خون حیوان مبتلا منتقل می‌شود؟
خیر، ویروس هاری در بزاق حیوان آلوده وجود دارد و از طریق خون، ادرار یا مدفوع منتقل نمی‌شود. انتقال عمدتاً از طریق گزش یا تماس بزاق با زخم باز صورت می‌گیرد.
۳. علائم بیماری هاری در سگ و گربه چیست؟
علائم هاری در حیوانات می‌تواند شامل تغییرات رفتاری ناگهانی (پرخاشگری یا ترسو شدن)، فلج شدن، مشکل در بلع، ریزش بیش از حد بزاق و حساسیت به نور و صدا باشد. حیوان ممکن است اشیای غیرعادی را گاز بگیرد.
۴. آیا درمان هاری پس از شروع علائم امکان‌پذیر است؟
خیر. متأسفانه پس از ظهور علائم بالینی، بیماری هاری تقریباً در ۱۰۰٪ موارد کشنده است و هیچ درمانی برای آن وجود ندارد. به همین دلیل اقدامات پیشگیرانه بلافاصله پس از گزش حیاتی است.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد هاری و روش‌های پیشگیری، به‌ویژه اگر قصد سفر با حیوان خانگی خود را دارید، مشورت با دامپزشک و شرکت‌های متخصص مانند ایران پت تراول ضروری است تا از سلامت خود و حیوانتان اطمینان حاصل کنید.